DE SLAVERNIJ
De NTR heeft vanaf 18 september 2012 een vijfdelige geschiedenisserie gebracht over slavenhandel en slavernij. De timing kwam de kerken goed uit, aangezien het in 2013 precies honderdvijftig jaar geleden is dat de slavernij door de Nederlandse overheid is afgeschaft en de kerken gevraagd wordt om daar aandacht aan te besteden in het jaar daaraan voorafgaand.
Eindredacteur Carla Boos: “We kwamen op het idee toen de Commissie Van Oostrom de slavernij in de canon van de vaderlandse geschiedenis plaatste”. De slavernij is volgens Boos een groot onderwerp waar Nederlanders maar weinig van weten. Dat heeft ook te maken met het beschikbare bronnenmateriaal. Boos: “Over de oorlog zijn ook ongelooflijk veel bronnen, er is bewegend archief, er zijn ooggetuigen”. Dat ligt bij slavernij veel lastiger: de slaven zelf hebben geen geschreven bronnen nagelaten zoals bijvoorbeeld dagboeken of brieven. Het verhaal van de slavenhalers en – handelaars is juist weer enorm goed gedocumenteerd. Boos: “Van seconde tot seconde. Ze schreven alles op. Van het leven van de slaven weten we weinig. Er zijn weinig authentieke zwarte bronnen”. Het gebrek aan bronnen compenseert het programma door historische locaties in beeld te brengen, dat brengt de kijker dichter bij de geschiedenis.
Het eerste deel gaat onder meer over blanke christenslaven die van de 16e tot de 18e eeuw door Arabieren werden ontvoerd. Dat is bewust gedaan: “We hebben de christenslaven erbij gehaald om te laten zien dat slavernij van alle tijden is, van Grieken, Romeinen, Arabieren, Afrikanen en Europeanen. Daarom beginnen we de eerste aflevering met een politie-inval in de Rotterdamse haven, waar een groep havenslaven wordt bevrijd”. Het laatste deel van de serie gaat over de afschaffing en de nasleep van slavernij.
De serie wordt gepresenteerd door stand-up comedian en cabaretier Roué Verveer, die van Surinaamse afkomst is, en door presentatrice Daphne Bunskoek. Verveer benadert de geschiedenis op een persoonlijke manier. Een zoektocht langs voormalige plantages en speurwerk door het familiearchief in zijn geboorteland Suriname brengen hem terug naar Afrika. Daar ontmoet hij uiteindelijk afstammelingen van zijn voorouders. Bunskoek bezoekt historische plekken en gaat in gesprek met wetenschappers en nakomelingen van slaven.
DE GOUDEN EEUW
De Verenigde Oost-Indische Compagnie staat in de vaderlandse geschiedenis voor durf, ondernemingszin, creativiteit en rijkdom. Maar klopt dit? Hoe kijkt men in Indonesië en in Nederland aan tegen de rol van Jan Pieterszoon Coen, de grote man achter de VOC? Hij vestigt het monopolie op de specerijenhandel, daarbij niets en niemand ontziend. Het financiële succes van de VOC liet trouwens enige tijd op zich wachten. Forse winsten kwamen er pas 30 jaar na de uitgifte van de eerste aandelen in 1602. Aan het woord komen onder meer investeerder/historicus Menno Witteveen, wajangspeler Subroto en nootmuskaatplanter Pongky van den Broecke.
https://npo.nl/start/serie/de-gouden-eeuw/seizoen-1/de-voc-een-wereldonderneming/afspelen
Nieuw licht: Het Rijksmuseum en de slavernij
De documentaire Nieuw licht: Het Rijksmuseum en de slavernij laat van heel dichtbij zien hoe pijnlijk en wrang, maar tegelijkertijd helend en bevrijdend het samenstellen van de slavernijtentoonstelling is. Zeker dankzij de inbreng van mensen met roots in zowel de West (Suriname, Caribisch gebied) als de Oost (Nederlands-Indië). Een hoogst actuele documentaire over de wording van de slavernijtentoonstelling in het Rijksmuseum en Nederlands omgang met het slavernijverleden.
DocTalks: in gesprek met regisseur Ida Does
https://www.nieuwlichtdefilm.nl/
‘Het Rijksmuseum moet zichzelf opnieuw uitvinden’, aldus Valika Smeulders, hoofd Geschiedenis van het Rijksmuseum. Ida Does volgt senior conservator Eveline Sint Nicolaas en haar collega’s tijdens hun drie jaar durende zoektocht naar verzwegen verhalen: wat is de relatie tussen de kunstwerken en het Nederlandse slavernijverleden? Voor het eerst richt het museum zich op slavernij in de koloniale periode in Brazilië, Suriname en het Caribisch gebied, Zuid-Afrika en Azië. Een zowel pijnlijk als bevrijdend proces.
GEBOEID
De slavernij door ogen van hen die het doormaakten. Volg de interactieve levensverhalen van vier karakters tijdens de slavernij. Elk verhaal zet je voor verschillende keuzes. Welke zou jij gemaakt hebben?
Tentoonstelling Christendom en slavernij
(29 juni – 22 september 2024)
Aan de hand van historische bronnen, onderbelichte perspectieven, oude en nieuwe kunst krijg je inzicht in de vaak onbesproken relatie tussen het christendom en het Nederlandse slavernijverleden. Het christendom had een cruciale invloed op het denken over slavernij. Zowel de voor- als tegenargumenten werden uit de Bijbel gehaald. Dit had een impact op miljoenen mensen.
De geschiedenissen werken door tot op de dag van vandaag. Nooit eerder is er op deze schaal zo’n veelomvattende tentoonstelling over dit onderwerp georganiseerd. Deze tentoonstelling toont het ware gezicht van de rol van de kerk en het christendom in de slavernij. Maar door de toevoeging van de hedendaagse kunst geeft het ook onze voorouders een gezicht.
https://www.catharijneconvent.nl/tentoonstellingen/christendom-en-slavernij/
Nederlands-Indië
Op verzoek van de regering schreef de historicus Cees Fasseur (1938-2016)zijn Excessennota [vanJuni 1969], naar aanleiding van een geruchtmakende VARA-uitzending (januari 1969), waarin Indiëveteraan Joop Hueting openlijk spraak over zijn eigen misdragingen en die van zijn medesoldaten.
Andere Tijden: De Excessennota – Joop Hueting overledenIndië-veteraan dr. Joop Hueting is afgelopen zondag overleden. In een interview met de actualiteitenrubriek ‘Achter het Nieuws’ vertelde Heuting in 1969 over de oorlogsmisdaden die Nederlandse militairen in Indonesië in de jaren 1946-1950 begingen. Andere Tijden blikt terug. ↓ https://www.anderetijden.nl/aflevering/551/De-excessennota
Geplaatst door Andere Tijden op Dinsdag 13 november 2018
De Indonesische getuigenissen werden echter niet in de eindversie opgenomen. Anne-Lot Hoek en Remy Limpach toonden later overtuigend aan dat er gesjoemeld werd met de aantallen Indonesische slachtoffers. Anderzijds stond de Telegraaf vol brieven van lezers die Hueting een mestbevuiler en een leugenaar noemden. De regering zei toen: “We aanvaarden dat op een aantal plekken, excessen hebben plaatsgevonden, maar als geheel genomen heeft onze krijgsmacht zich prima gedragen.”
Bij Andere Tijden kun je een terugblik zien over De Excessennota.[1] Of via Andere Tijden – De excessennota (2002)
Gordel van Smaragd van Orlow Seunke
Avonturier Theo Staats vertrekt om oppervlakkige redenen naar Indië, naar de rubberplantage van zijn oom in ‘ons Indië’, ook wel Gordel van smaragd genoemd. Hij ontmoet de beeldschone zangeres van de sociëteit Ems en valt als een blok voor haar. Ems is van arme Indo-Europese afkomst en wil haar Hollandse echtgenoot, aan wie ze haar status te danken heeft, niet afvallen. Maar ze kan haar gevoelens voor Theo niet onderdrukken. Dat is ook niet meer nodig als Ems’ echtgenoot door de Japanners wordt vermoord. Gaandeweg leert hij de wrange realiteit van het kolonialisme inzien. Deze film speelt tegen de achtergrond van de turbulente gebeurtenissen in Nederlands-Indië tussen 1939 en 1949. Zij geeft meer ruimte aan de geschiedenis dan gebruikelijk is in speelfilms: gedwongen prostitutie van Nederlandse vrouwen door Japanners, de bersiap-periode en Japanse bescherming van Nederlandse levens tegen Indonesische wraaklustigen, de politionele acties en de mondiale afkeuring daarvan. Het verhaal bestrijkt een periode van tien jaar en is door middel van ‘hoofdstukken’ naar die jaren ingedeeld. Elk nieuw hoofdstuk begint met een minuut archiefmateriaal uit het betreffende jaar, begeleid door commentaar van Theo en Ems op hun persoonlijke omstandigheden. Mede dankzij het gebruik van het archiefmateriaal bereikt de film een opmerkelijke nuance in de weergave van de complexe historische werkelijkheid rondom de oorlogsjaren. Het eerste plan voor Gordel van smaragd dateert uit 1986 en komt voort uit Seunkes elfjarig huwelijk met een Indische vrouw. Vanaf het begin wist hij dat hij ongemanipuleerd archiefmateriaal wilde gebruiken. Zo’n strikte scheiding tussen archiefmateriaal en fictie, dat is nog niet eerder gedaan. Niet alleen maakt het verschijnsel ’troostmeisje’ zijn entree in de Nederlandse speelfilm, ook het gedwongen verblijf van Nederlanders in de Jappenkampen na de bevrijding, als bescherming tegen Indonesische acties, is een onderbelicht aspect van de weg naar de onafhankelijkheid.
https://filmkrant.nl/interview/orlow-seunke-gordel-van-smaragd/ Te leen als DVD bij een bibliotheek.
Ambon -Molukken
‘Operatie Ambon’
De documentaire Operatie Ambon gaat over Erik Hazelhoff Roelfzema’s geheime missie uit 1950, om de Molukken te hulp te schieten in hun strijd voor onafhankelijkheid. Nov. 2008. Het feitelijke vervolg van deze als de middels film en musical bekend staande Soldaat van Oranje van het verzet in de Tweede Oorlog. https://www.trouw.nl/nieuws/documentaire-over-soldaat-van-oranje~baed7a4b/ Wat gebeurde er met de Soldaat van Oranje na de oorlog? Carel Erasmus raakte gefascineerd door het onstuimige leven van Erik Hazelhoff Roelfzema, en stelde zichzelf een schijnbaar onhaalbaar doel: een documentaire maken over Nederlands grootste oorlogsheld.
Voor het eerst en voor het laatst praat Erik openhartig over zijn leven, over zijn vriendschap met het Koninklijk Huis, en over de geheime Missie Ambon uit 1950, om de Molukken te hulp te schieten in hun strijd voor onafhankelijkheid. Tien weken na het interview op Hawaii overlijdt Erik.
Maar als Erasmus een geheim rapport ontdekt over Missie Ambon, en een aantal voormalig geheim agenten opzoekt die Missie Ambon van dichtbij meemaakten, volgt een hele andere kijk op Operatie Ambon. Infiltratie van de BVD, wapensmokkel en andere geheime operaties tonen een veel grootschaliger rol van Erik dan hij zelf ooit heeft willen toegeven.
Geboeid – terug naar Indonesië
https://www.eo.nl/programmas/geboeid-terug-naar-indonesie
Molukkers in Nederland (2021)
In mei/juni van 2021 zijn er op NPO 2 vier uitgebreide documentaires van Coen Verbraak over ‘Molukkers in Nederland’ uitgezonden.
Deze kunnen via Internet alsnog bekeken worden via: Molukkers in Nederland: 70 jaar op weg naar huis – 2Doc.nl
De nasleep van de dekolonisatie van Indonesië: repatriëring, Nieuw-Guinea en de Molukse Kwestie
https://www.youtube.com/watch?v=OuRybADW0IQ
Kort na uitroepen van de Indonesische Republiek [1950] werden 12.500 Molukkers overgebracht naar Nederland. Veel van de inheemse soldaten van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (het KNIL) waren van Molukse afkomst. Zij vochten ook met de Nederlanders tegen de Indonesische republikeinen tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog. Moesten ze achterblijven in een land dat ze eerder hielpen koloniseren? In 1950 zag de zelfuitgeroepen Republiek Zuid-Maluku (RMS) het levenslicht. Enkele maanden later vielen strijdkrachten van de Indonesische Republiek Ambon binnen om de RMS uit te schakelen. Ze namen Ambon in na zware gevechten, maar Molukse strijders zetten de guerrillaoorlog op het nabijgelegen eiland Ceram nog 13 jaar voort.
https://www.trouw.nl/binnenland/joost-manusama-is-de-eerste-burgemeester-van-molukse-komaf~b58093aa/
Anton Slotboom 24 september 2024
Banda-eilanden
Heel lang zijn de Banda eilanden het enige productiegebied van nootmuskaat en foelie ter wereld. Nootmuskaat is een van de belangrijkste en duurste specerijen in de 17e eeuw. De kleine Banda eilanden liggen ruim 2.500 km van Batavia vandaan (dus nog 1 á 2 maanden varen).[2]
Op 20 april 2021 kwam het boek ‘Banda. De genocide van Jan Pieterszoon Coen’ uit bij uitgeverij Omniboek. Het boek is geschreven door historicus Marjolein van Pagee. Tijdens de boekpresentatie in Pakhuis de Zwijger las de 95-jarige mevrouw Francisca Pattipilohy, die kan putten uit eigen ervaringen met koloniale overheersing, een verkorte versie van het door haar geschreven voorwoord voor het boek Banda. Haar conclusie: “als Jan Pieterszoon Coen genoemd wordt als grondlegger van het Nederlands imperium overzee, dan is de raciale segregatiewaar zijn ‘volksplanting’ toe leidde, evenzeer een gevolg.”
Vervolgens kwamen er drie Molukse mannen (Lukas Eleuwarin, Marcel Matulessy en Ridhwan Ohorella) aan het woord, die als nazaten van Banda de geschiedenis niet meer willen overlaten aan de koloniale overheersers. Zij spraken over hoe hun geschiedenis altijd teniet wordt gedaan terwijl er ook geschreven bronnen en liederen zijn binnen de vijf families die de grondleggers waren van Banda. Zij willen deze verhalen binnen de eigen gemeenschap maar ook aan een breder publiek vertellen. https://molukserfgoed.com/2021/04/22/boekpresentatie-banda/.
Francisca Pattipilohy was met Jeffry Pondaag initiatiefnemer van de open brief met een grote hoeveelheid bezwaren tegen het onderzoek “Dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië, 1945-1950”. Op deze webpagina, kun je haar integrale tekst en daaronder de video van haar speech vinden.[3]
In deze videoclip bij Cafe Weltschmerz kun je een interview zien over de genocide van Jan Pieterszoon Coen van Max van der Werff met Marjolein van Pagee. Zie ook https://www.facebook.com/Bandahetboek/ en https://historibersama.com/banda-by-marjolein-van-pagee-omniboek/
Voor de komst van de Europeanen was Banda het centrum van een goed functionerend handelsnetwerk in nootmuskaat en foelie. Daaraan kwam abrupt een einde toen Nederlandse schepen in 1599 de kleine archipel bereikten. De Nederlanders dwongen de Bandanezen om de handel met andere volkeren te staken en mochten hun nootmuskaat alleen nog exclusief aan de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) verkopen. Uiteraard verzetten de eilandbewoners zich tegen dit absurde bevel, waarop de leiding van de VOC besloot de Bandanezen met geweld van hun land te verdrijven. Vervolgens werd er een plantagekolonie gesticht. Coens brute daad van 1621 was het hoogtepunt van twintig jaar geweld waarin de mensen van Banda werden verdreven, vermoord en tot slaaf gemaakt.
In ‘Banda’ laat Marjolein van Pagee zien hoe dit zich verhoudt tot de VOC als bezettingsmacht en het koloniale apartheidssysteem dat eeuwen later ontstond. Van Pagee plaatst de genocide in de bredere context van de Nederlandse nationale geschiedenis en de opkomst van Nederland als natiestaat.
Het West-Fries-museum heeft tijdens de Coronaperiode in 2021 een online expositie gemaakt: https://westfriesmuseum.nl/pala-nutmeg-tales-of-banda/
https://pala.westfriesmuseum.nl/banda/ inclusief over het drama in 1621: https://pala.westfriesmuseum.nl/1621-2/
OEROEG
1993 Oeroeg is een film gebaseerd op het gelijknamige boek (1948) van Hella S. Haasse, die een kijk geeft op de Nederlanders in Indonesië, van het uitroepen van de zelfstandigheid in 1945 tot de soevereiniteitsoverdracht op 27 december 1949. In de film worden gebeurtenissen van uit de jeugd van de hoofdpersoon afgewisseld met de periode van de politionele acties. In 1947 wordt Johan (Gouden Kalf voor Launspach) naar Indonesië, zijn geboorteland, gezonden om mee te vechten in de onafhankelijkheidsstrijd. Hij treft zijn ouderlijk huis vervallen en zijn vader dood aan. Johan gaat op zoek naar de daders.
Republik Indonesia
Van Dis in Indonesië
Adriaan van Dis, kind van een Brabantse boerendochter en een Nederlands-Indische vader, maakte na lang aarzelen een achtdelige televisieserie over het land dat zo’n grote rol speelt in zijn leven. ‘In Nederland was ik nooit bruin genoeg, maar daar hoorde ik er ineens bij.’
SPOREN VAN INDIE
Sporen van Indië – Een filmische documentaire van Hans Goedkoop
Bersiap / Revolusi
Revolusi of Bersiap? Het zijn twee termen voor dezelfde tijd: de chaotische maanden na afloop van de Tweede Wereldoorlog in Indonesië, ooit de grootste Nederlandse kolonie. Het begint met het uitroepen van de onafhankelijke Republik Indonesia op 17 augustus 1945, twee dagen na de capitulatie van Japan. De rol van de Nederlanders is al een paar jaar van geen belang meer, zo vinden de Indonesiërs.
De Nederlandse regering, 12.000 kilometer verderop, denkt daar heel anders over. De kolonie is nog van ‘ons’. Maar in Den Haag kennen ze de situatie in de praktijk nauwelijks. Wie dat wel ervaren, zijn de Nederlanders die ter plekke de Japanse bezetting hebben overleefd. In interneringskampen en daarbuiten.
REVOLUSI in Indonesië – de documentaire serie.[4]
https://anderetijden.nl/programma/1/Andere-Tijden/aflevering/767/Revolusi-in-Indonesie
https://npokennis.nl/longread/7898/bersiap-of-revolusi-de-chaos-in-indonesie-na-afloop-van-de-tweede-wereldoorlog + videoclip Azië met historische beelden.
Revolutie in Indonesië – David Van Reybrouck zoekt de laatste getuigen
Welke rol heeft de Japanse bezetting gespeeld bij het ontwaken van een revolutionair vuur bij de Indonesische bevolking? David Van Reybrouck begint zijn veldwerk in Indonesië en spreekt getuigen op Java en op de Molukken. Hij reist naar Japan, op zoek naar de laatste levende Japanse soldaten die erbij waren tussen 1942 en 1945. Het leidt tot onverwachte Tindercontacten en tot het enthousiaste verhaal van een soldaat die zich Java herinnert als het paradijs op aarde.
De podcast: https://www.davidvanreybrouck.be/boeken/revolusi
In deze vijfdelige podcastserie neemt David Van Reybrouck je mee terug in de tijd, en vertelt hij de geschiedenis van Indonesië vanuit het perspectief van de laatste nog levende getuigen van de onafhankelijkheidsstrijd. Revolusi is een productie van de Vlaamse radiozender Klara, in samenwerking met De Correspondent.
Hoe hebben Indische Nederlanders de oorlog en deze periode van revolutie ervaren? Andere Tijden heeft een interactieve kaart gemaakt met portretten van tieners van toen.
Politionele acties / Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog
De Oogst (2020)
Deze film speelt zich af in het Nederlands-Indië van 1946 ten tijde van de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog. Over Legerkapitein Raymond Westerling, die contraguerrilla-acties tegen de Indonesische guerrilla’s en zuiveringsacties leidt.
De Oost toont de oorlog in Nederlands-Indië: ‘Welke oorlog?’
Marwan Kenzari als Raymond Westerling. Foto Milan van Dril
https://filmkrant.nl/recensies/de-oost/
De verwachting was dat er eindelijk een Nederlandse film zou verschijnen die recht zou doen aan de gruwelijkheden die Nederlandse militairen aanrichtten tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog. Gruwelijk is De Oost inderdaad, maar in de Indonesiërs, de slachtoffers van de Nederlandse terreur, lijkt de film nauwelijks geïnteresseerd.
2023 Indonesia roept + https://anderetijden.nl/dossier/71/Indonesia-roept
Zijn opa heeft Soekarno nog gevangen genomen. En zelfs bijna doodgeschoten. Hans Goedkoop maakte de documentaireserie Indonesia roept! (NTR). Over de periode waarin de koloniale overheersing over ‘ons Indië’ begon te wankelen en overging in één van de meest omstreden oorlogen die ons land heeft gevoerd. In Kunststof vertelt de presentator en historicus over de meest persoonlijk televisieserie die hij ooit heeft gemaakt.[5]
Indonesië roept
Hans Goedkoop volgt het spoor van zijn opa, Rein van Langen, geboren in Indonesië en een van de leidende figuren aan Nederlandse kant in de Onafhankelijkheidsoorlog van de Indonesiërs.
(Indië verloren…) Selling a Colonial War (Oktober 2023)
De propaganda en misleiding tijdens de Indonesië-oorlog (1945-1949) blootgelegd (Oktober 2023)
“In oorlogen sneuvelt de waarheid als eerste.” En dat geldt ook voor de Indonesië-oorlog van 1945-1950, zo toont Indië Verloren… Selling a Colonial War. Deze lange documentaire plaatst voor het eerst, deze oorlog en deze geschiedenis in de internationale politieke context van destijds en laat zien hoe de verschillende frames tot op de dag van vandaag doorwerken.
Met misleiding, censuur en propaganda werd de koloniale oorlog in voormalig Nederlands-Indië ‘verkocht’ aan de Nederlandse bevolking en de internationale gemeenschap.Herstelbetalingen voor de koloniale oorlog in Indonesië zouden meer dan terecht zijn, blijkt uit Selling a Colonial War. Maar het gaat om zo’n astronomisch bedrag dat ze er niet zullen komen.
In het lijvige Selling a Colonial War (Nederlandse titel: Indië Verloren…) houdt regisseur In-Soo Radstake de beeldvorming over de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog (1945-1949) kritisch tegen het licht. ‘Vaak gaat het alleen over de veteranen van die oorlog, of juist de periode ervoor; de jappenkampen tijdens WO II. Het gaat nooit over de politieke machinerie.’ Uit zijn documentaire wordt duidelijk dat de Nederlandse overheid een gerichte strategie had waarin propaganda en censuur ervoor zorgden dat maar weinig mensen wisten wat er écht speelde in ‘Indië’. De documentaire bevat enkele historische pareltjes. Zoals beelden van het ingrijpen door de Verenigde Naties – het was een van de eerste echte grote kwesties waar ze zich over bogen – en een onthutsend (voorgelezen) gesprek tussen Roosevelt en Wilhelmina, exemplarisch voor de rassenleer die toen nog hoogtij vierde. Explosief nieuw materiaal is een interview met voormalig minister van Buitenlandse Zaken Ben Bot, zelf geboren in Nederlands-Indië. Hij vertelt dat hij destijds samen met premier Jan-Peter Balkenende en Gerrit Zalm (Financiën) had berekend wat het zou kosten om herstelbetalingen te doen aan alle door de oorlog gedupeerden: bijna honderd miljard euro. ‘Dat is niet op te brengen,’ zegt Bot in de documentaire.[6]
Je kunt deze documentaire van regisseur In-Soo Radstake bekijken via https://picl.nl/films/indie-verloren-selling-a-colonial-war/. Het won de Beeld & Geluid IDFA ReFrame Award op het Amsterdamse documentaire festival. Voor een trailer, zie (20+) Video | Facebook of hier op Mubi.com.[7]
Irian Barat 1949-1962
Nederlandse soldaten in Nieuw-Guinea in de jaren 60 | ANDERE TIJDEN
Nederlandse oud-militairen spreken over hun strijd in Nieuw-Guinea (1961-1962) en de 23-jarige Julia Jouwe en haar vader over hun hoop op een onafhankelijk Papoea.
In 1949 krijgt Indonesië haar onafhankelijkheid, maar niet alle eilanden worden daarbij betrokken. Over het eiland Nieuw-Guinea moet nog onderhandeld worden. Nederland wil het eiland behouden en op een later moment de onafhankelijkheid geven, maar Indonesië gaat daar niet mee akkoord. Uiteindelijk geeft Nederland, Nieuw-Guinea op en in 1969 wordt het eiland onderdeel van Indonesië.
https://schooltv.nl/video-item/andere-tijden-in-de-klas-nederlands-nieuw-guinea
Nederlands laatste koloniale oorlog | ANDERE TIJDEN
West-Papoea 1961-1969
Hoog Spel in de Oost (Augustus 2023)
de driedelige documentaire over het Nederlandse vertrek uit Nieuw-Guinea, wordt gepresenteerd door Diederik van Vleuten. ‘Ik dacht dat ik naar Vietnam zat te kijken’. ‘Een van de vele pijnlijke en onbegrijpelijke bladzijden in onze koloniale geschiedenis’
‘Voor mij is het opnieuw een drama van Nederlands onvermogen. Het onvermogen in te zien dat het Nederlandse koloniale tijdperk na de Tweede Wereldoorlog voorgoed voorbij was. “We wilden Nieuw-Guinea nog even voor onszelf houden. Het was een cadeautje dat nog moest worden uitgepakt.”‘
‘Dat Nederland het er zo op aan liet komen, is echt verbijsterend’. ‘Het is ook het verhaal van twee formidabele en dus botsende ego’s. President Soekarno voor wie Indonesië niet compleet is zonder Nieuw-Guinea en minister van Buitenlandse Zaken Joseph Luns die ijzerenheinig vasthoudt aan een luchtkasteel. Trots, ijdelheid, koppigheid, een blinde vlek voor de internationale verhoudingen, alles speelt mee.’
https://www.bnnvara.nl/artikelen/hoog-spel-in-de-oost-drama-van-nederlands-onvermogen + Trailer
Een drieluik over de zomer van 1962 waarin Nederland bijna de hoofdrol speelt in een nieuwe wereldoorlog en een hooggespannen politiek spel dat ons dwingt Nederlands Nieuw-Guinea, de laatste kolonie in de Oost op te geven. Een strijd waarvan vooral Papoeaas slachtoffer werden.
https://npo.nl/start/serie/hoog-spel-in-de-oost/seizoen-1/op-slag-van-oorlog
Joop van Zijl staat aan het begin van een lange loopbaan in de journalistiek als hij op 13 augustus 1962 voor het actualiteitenprogramma Avro Televizier een lichtvoetige reportage maakt op een eiland dat bekendstaat als Nederlands-Nieuw-Guinea. Ontspannen en in korte broek toont Van Zijl de moderne kant van een hoofdstad die snel groeiende is, Hollandia.
Ook na de onafhankelijkheid van Indonesië in 1949 weigerde Nederland Nieuw-Guinea op te geven. De docuserie Hoog spel in de Oost toont hoe Nederlandse militairen tot op de dag van vandaag worstelen met de strijd die ze daar voerden – en hoe dichtbij een Derde Wereldoorlog kwam.
https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/docuserie-over-blinde-vlek-in-ons-collectieve-geheugen-de-strijd-om-nieuw-guinea~b183666f/ Paul Onkenhout 20 augustus 2023
De strijd om Nederlands-Nieuw-Guinea centraal in nieuwe documentairereeks Hoog Spel in de Oost. DRIE DELEN vanaf woensdag 23 AUGUSTUS 2023 . Vanaf de jaren 50 loopt de spanning op tussen Nederland en Indonesië, met Nederlands-Nieuw-Guinea als inzet. De nieuwe documentaireserie Hoog Spel in de Oost laat zien hoe het conflict in 1962 bijna escaleert tot een wereldoorlog.
Tot in de jaren 60 hield Nederland vast aan een laatste stukje van voormalig Nederlands-Indië. Nederlands-Nieuw-Guinea zat vol onaangeroerde bodemschatten, maar Nederland wilde de wereld doen geloven dat het de kolonie aanhield om de oorspronkelijke Papoeabevolking te leren op eigen benen te staan.
De nieuwe documentaireserie Hoog spel in de Oost van regisseur Foeke de Koe laat met prachtige archiefbeelden zien wat er gebeurde toen president Soekarno besloot dat Nederlands-Nieuw-Guinea moest worden ingelijfd bij zijn Indonesië. Soekarno begon een diplomatieke lobby om internationale steun te vinden voor zijn zaak. Tegelijkertijd stuurde hij parachutisten naar de binnenlanden van Nederlands-Nieuw-Guinea om de Papoea’s op te stoken tegen de Nederlanders. Presentatie Diederik van Vleuten
https://www.diederikvanvleuten.nl/nieuws-blogs/diederik-presenteert-hoog-spel-in-de-oost
https://www.2doc.nl/documentaires/2010/07/land-zonder-koning.html
10/2000 OVT Nieuw Guinea en het streven naar onafhankelijkheid
Nederland hielp Indonesië in 1963 West-Papoea in te lijven. Het gebied was tot dat jaar een kolonie van Nederland, dat Nieuw Guinea werd genoemd. Zowel Indonesië als Nederland wilden niet dat West-Papoea onafhankelijk werd. Tot nu toe werd aangenomen dat Nederland zich alleen maar passief opstelde. De Groningse historicus Hans Meijer ontdekte echter min of meer toevallig documenten die het tegendeel aantonen. Verder komt Fred Korwa aan het woord, die in 1963 namens de Papoea’s bij de VN probeerde de inlijving door Indonesië te voorkomen. Interview van Paul van der Gaag.
Land zonder Koning
Hoe Papoea-leider Nicolaas Jouwe na 47 jaar ballingschap terugging naar Indonesië. In maart van 2019 vertrok de 85-jarige Papoea-leider Nicolaas Jouwe op een onverwachte missie naar Indonesië. Ooit was hij de veelbelovende jonge leider van een Papoea-natie in wording. Onder de bezielende leiding van Hollandse leermeesters bekwaamde Jouwe zich in de ’50-er jaren tot een gepassioneerde politicus die zijn volk zou leiden naar onafhankelijkheid. Maar zover kwam het niet. Papoea werd een provincie van Indonesië en Jouwe week uit naar Nederland.
https://www.vpro.nl/speel~POW_00249251~land-zonder-koning-holland-doc~.html
Ghana / Goudkust
In 1860 stuurde een Amerikaanse plantage-eigenaar een schip, de Clotilda, naar Dahomey (het huidige Benin), dat terugkeerde met ruim honderd slaven. Zij werden op een rivier bij de stad Mobile snel van boord gehaald, waarna het schip werd verbrand om de sporen uit te wissen. De documentaire Descendant, te zien op Netflix, duikt in de geschiedenis van dit laatste transport.
DE SLAVERNIJ Aflevering 2 : Hollandse geweren, Afrikaanse tranen De slavenhandel bracht de Nederlanders naar de kust van West Afrika. Daar kochten ze honderdduizenden slaven om ze in zeilschepen naar Amerika te transporteren. Hoe kwam de West Indische Compagnie (WIC) aan die slaven en wie waren zij?
Mei 2021 SchoolTV Dossier geschiedenis: Nederland en de slavernij Afl. 1 Handel in tot slaaf gemaakten
In de achttiende en negentiende eeuw stichten de Europese overheersers plantages in Noord- en Zuid-Amerika. Voor het werk op die plantages importeren zij tot slaafgemaakten uit Afrika. Zij worden zodoende handelswaar ten behoeve van de plantage-economieën.
https://schooltv.nl/video-item/dossier-geschiedenis-nederland-en-de-slavernij-afl-1-handel-in-tot-slaaf-gemaakten
The Woman King (2022)
De in 1823 in Dahomey spelende film over heldhaftig vrouwenleger maakt van een wreed vrouwenleger een vrijheidslievend proto-feministisch gezelschap.
Guardians of the African Kingdom ‘The All-Female Warriors’
Podcast NRC Vandaag 6 juli 2023
Ghana nodigt nazaten van tot slaafgemaakten uit de hele wereld uit om het land te bezoeken of er zelfs te komen wonen en werken. De economie profiteert al van dit cultureel erfgoedtoerisme. Redacteur Jamila Meischke ging met twee Nederlandse nazaten van de slavernij naar Ghana en zag dat tussen de bevolking en de zwarte westerlingen ook een kloof gaapt. „Het gaat om een connectie met het Afrikaanse continent.
https://www.nrc.nl/nieuws/2023/06/29/in-ghana-komen-nazaten-van-slaafgemaakten-dichter-tot-zichzelf-a4168546
Oost-Afrika en de Zanzibardriehoek
De belangstelling voor het slavernijverleden is groter dan ooit, maar over Afrika zelf gaat het maar zelden. Historicus Martin Bossenbroek beschrijft In zijn boek De Zanzibardriehoek de laatste episode in de slavernijgeschiedenis van Oost-Afrika, gezien door de ogen van de direct betrokkenen. De Zanzibardriehoek gaat over goede bedoelingen, kwade opzet en de tragiek van Afrika, het slaafgemaakte continent. In de online boekensalon van de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL) gaat presentator Jef Schaeps met Martin Bossenbroek in gesprek over zijn boek De Zanzibardriehoek – Een slavernijgeschiedenis 1860-1900. Vakreferent Anita Keizers laat tussendoor bijpassende stukken uit de Bijzondere Collecties zien.
Online boekensalon ‘De Zanzibardriehoek’ – met Martin Bossenbroek (11 december 2023)
Recensie Historische Nieuwsblad 28 maart 2023: https://www.historischnieuwsblad.nl/nuchtere-blik-op-het-slavernijverleden/
Zuid-Afrika – DE GOEDE HOOP
Ik heb van elk deze afleveringen ook een samenvatting. Deze zijn toegankelijk via deze link: 8.2 Zuid-Afrika
Noord-Afrika
Jan Janszoon, Piraat van de wereld
Andere Tijden presenteert een vierdelige documentaireserie over het waanzinnige leven van Jan Janszoon, een onverschrokken Haarlemse kaper uit de 17e eeuw die furore maakt in Noord-Afrika. Het verhaal is zo bizar dat je denkt dat het is verzonnen. Maar het is allemaal echt gebeurd. Met Abdelkader Benali als verteller en in gedramatiseerde scènes met acteurs Aus Greidanus sr. als Jan Janszoon en Gaite Jansen als zijn dochter Liesbeth komt deze geschiedenis tot leven. Jan Janszoon verlaat zijn gezin, bekeert zich tot de islam en wordt piraat en handelaar in Europese slaven, maar ook diplomaat, admiraal en gouverneur. In Noord-Afrika neemt hij een nieuwe naam aan, Mourad Raïs, en onder die naam zal hij naam en faam verwerven, maar ook angst en afkeer zaaien.
https://npo.nl/start/serie/jan-janszoon-piraat-van-de-wereld
https://www.groene.nl/artikel/een-extreem-succesvolle-migratiegeschiedenis
https://www.maandvandegeschiedenis.nl/page/20621/abdelkader-benali-over-zijn-essay-reizigers-van-een-nieuwe-tijd
https://spaarnestroom.nl/wie-was-de-piraat-van-de-wereld-jan-janszoon-andere-tijden-duikt-in-zijn-levensgeschiedenis-met-een-vierdelige-serie-over-deze-bijzondere-uit-haarlem-afkomstige-vrijbuiter/
Cariben – Curaçao
Tula the Revolt
Deze film speelt zich af in 1795 op Curaçao, in een tijd dat het onder het bewind staat van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Het hoofdpersonage is de slaafgemaakte Tula. Hij komt in opstand tegen de ellendige leefomstandigheden en leidt rond de twaalfhonderd slaafgemaakten tijdens de grootste slavenopstand van Curaçao. De Franse Revolutie vond zes jaar eerder plaats en de leus vrijheid, gelijkheid en broederschap is onder de slaafgemaakten bekend.
Gouverneur Johannes de Veer (Jeroen Krabbé) slaat de opstand neer en rond de honderd slaafgemaakten en een handvol soldaten komen om. Tula wordt uit eigen kring verraden en de opstandelingen geven zich over. Hij en de andere leiders worden gemarteld en vervolgens geëxecuteerd.
Volgens recensent Jos van der Burg van de Filmkrant doet de debuterende speelfilmregisseur met deze film “een ambitieuze poging om het Nederlandse geheugen op te frissen”, maar is het verhaal wel gesimplificeerd en te rechtlijnig: “Er waren ook zwarte plantagehouders die slaven in dienst hadden. Ook werden niet alle slaven meedogenloos uitgebuit. Volgens sommige overleveringen waren vrije arme blanken er soms slechter aan toe dan slaven.
Firma Erfgoed Overzee
In aflevering 4 Van Tula tot Tambù’ van Firma Erfgoed Overzee van de EO zien we hoe Aldith Hunkar een bijzonder gesprek heeft met historica Jeanne Henriquez, Zij vertelde over het verzet op de eilanden. We hebben het vaak over tot slaafgemaakten als slachtoffers, maar we hebben het nooit over al het verzet en hoe slim dat wel niet was. Ze hebben niet zomaar hun lot aanvaard. Nee, ze hebben van alles gedaan om in verzet te komen – en vaak met succes. Dat vind ik fijn.” Bij het bezoeken van een nationaal archief, vallen de schellen van haar ogen. “Alles staat zwart op wit, Nederland heeft erg goed boekgehouden in de tijd van slavernij.” Firma Erfgoed Overzee | NPO Start
DE SLAVERNIJ Aflevering 5 : Ketens van de geest
Het zwarte verzet grijpt in het Caribische gebied om zich heen en op Curaçao komen de slaven in opstand.
In 1863 schaft Nederland de slavernij in de West-Indische koloniën af, maar zijn de voormalige slaven werkelijk vrij of werkt het slavernijverleden door tot op de dag van vandaag?
Monument voor de slavenopstand van Tula op Curaçao
Suriname
DE SLAVERNIJ Aflevering 4 : Industrie in de tropen. De Afrikaanse slaven worden in Suriname te werk gezet en verbouwen op plantages producten voor de Europese markt. Ondanks de onderdrukking heerst er een wankel evenwicht tussen de slaven en hun eigenaren en ontwikkelen slaven en meesters een vorm van samenleven.
Hoe duur was de suiker
Dit is een Nederlandse film (2013) en miniserie (2014) over de vroegere slavernij in de voormalige Nederlandse kolonie Suriname. Het verhaal is gebaseerd op de gelijknamige roman van Cynthia McLeod. [8] In 2013 werd het boek verfilmd door Jean van de Velde en als 4-delige tv-serie door de VARA-televisie uitgezonden in 2014. Pieter Steinz schreef in NRC Handelsblad over het boek: ‘Zevenentwintig jaar na het verschijnen is de populairste roman uit de Nederlands-Surinaamse literatuur nog altijd Hoe duur was de suiker? Cynthia McLeod in interview met Historische Nieuwsblad: ‘Slavernij was niet zwart-wit’
2Doc Documentaire Presidentsdochter en de rijkste vrijgeboren vrouw
[eind 2023 tijdens première op het Nederlands Film Festival]
Cynthia McLeod heeft zichzelf nog één laatste levensmissie gesteld: de geschiedenis van de slavernij en Elisabeth Samson (1715 – 1771) onder de aandacht brengen. Laatstgenoemde is de legendarische eerste vrijgeborene en zwarte vrouwelijke multimiljonair van Suriname.[9] Zij was de eerste zwarte vrouw in Suriname die een witte man wilde trouwen. Maar Samson was ook succesvol ondernemer en de rijkste vrijgeboren vrouw van Suriname. In een tijd dat de trans-Atlantische slavernij zijn hoogtijdagen beleefde, werd Samson de eerste vrouwelijke miljonair van de Amerika’s – ruim een eeuw vóór de eerste witte vrouw dat deed. Toch was het pas toen schrijver Cynthia McLeod (1936) onderzoek naar haar ging doen dat Samsons intellect en zakelijk instinct de aandacht kregen die ze verdienen. McLeod, onder meer bekend van Hoe duur was de suiker?, ontdekte dat Samson haar vermogen wel degelijk zelf vergaarde – ook al hadden historici uit haar tijd altijd stellig het tegendeel beweerd. McLeod tekende Samsons verhaal op in het boek De vrije negerin Elisabeth, en strijdt tot op de dag van vandaag om Samsons voormalige woonhuis in Paramaribo in ere te herstellen. Oorspronkelijk zou Mildred Roethofs (1969) documentaire daarover gaan. Het zou een portret worden, vertelt ze aan de telefoon, ‘over Cynthia’s laatste wens om het Elisabeth Samsonhuis te restaureren. Maar toen kwam corona, en al die ontwikkelingen rondom de excuses van Rutte. Dat is het mooie van documentaires maken; je weet nooit van tevoren waar het verhaal je brengt.’
Als ze in het tweede deel van De presidentsdochter met toenmalig premier Rutte in gesprek gaat, is het eerste dat ze hem vraagt of hij zich als historicus ooit in het slavernijverleden heeft verdiept. ‘Dat niet,’ antwoordt Rutte dan ietwat beschroomd. ‘Ze laat hem vervolgens heel mooi uitpraten,’ zegt Roethofs. ‘Dat doet ze heel knap: zonder oordeel of verwijt mensen toch aan het denken zetten.’
President Chansan Tokhien en Cynthia McLeod in gesprek voor het presidentieel paleis
Geboeid – terug naar de plantage
https://www.eo.nl/programmas/geboeid-terug-naar-de-plantage/afleveringen
Hoe Hindoestanen op Surinaamse plantages terechtkwamen
Podcast NRC Vandaag 3 juni 2022 door Juliët Boogaard
Na de afschaffing van de slavernij ontstond op de plantages in Suriname een arbeiderstekort. De Nederlandse overheid loste dat op door contractarbeiders uit onder meer Brits-Indië te verschepen. Daar ligt de oorsprong van de Hindoestaanse gemeenschap in Nederland. Redacteur Juliët Boogaard onderzocht die geschiedenis, die jaarlijks op 5 juni wordt gevierd én herdacht.
Juni 2023 Slavernij en wij
Dansen, muziek, gerechten van kaaskorstjes. Maar ook gewaagde vluchtpogingen in kano’s en gewelddadige opstanden. Tot slaafgemaakten zijn altijd op zoek geweest naar manieren om te ontsnappen aan het systeem, zich te verzetten en hun eigen cultuur te bewaren.
https://npo.nl/start/serie/slavernij-en-wij
Juni 2023 Hoe het Nederlandse slavernijverleden nog altijd doorwerkt
Correspondent Nina Jurna neemt je mee door het slavernijverleden en praat met Surinamers over hoe dat verleden nog altijd doorwerkt. De impact van de trans-Atlantische slavernij is groot in het hele Caribisch gebied. In deze video hebben we ervoor gekozen om Suriname als voorbeeld uit te lichten, om vanuit daar de doorwerking van de slavernij in het heden te bespreken.
Aldith Hunkar bezoekt geboorteland Suriname in ‘Firma Erfgoed Overzee’
In het programma Firma Erfgoed Overzee van de Evangelische Omroep gaat Aldith Hunkar op zoek naar cultureel en religieus erfgoed in Nederland. Dit nieuwe seizoen staat in het teken van het Herdenkingsjaar Slavernijverleden.
Aldith: “In dit bijzondere jaar hadden we bedacht om het Nederlands erfgoed ergens anders te gaan zoeken. Daarom zijn we naar Suriname, Sint Eustatius en Curaçao geweest. Ik merkte dat opnames maken zo ver weg wel lastiger is dan in Nederland. Het maken van afspraken loopt soms anders, het is bloedheet en soms is de zon zo fel dat je niet kunt filmen door het harde licht. Maar we hebben een goed team!”
Wie was Anton de Kom?
“Vrijheidsstrijder, verzetsheld, vakbondsman, activist, schrijver en banneling” staat op het standbeeld van Anton de Kom in Amsterdam. Toch kennen buiten de Surinaamse gemeenschap weinig Nederlanders de man die zijn hele leven strijdt tegen de erfenis van de slavernij en de daaruit voortkomende ongelijkheid en discriminatie. Wat maakt hem tot inspirator van de huidige burgerrechtenbewegingen in Nederland? En waarom biedt de Nederlandse regering hem in 2023 postuum eerherstel? Deze webpagina van NPO-Kennis heeft meerdere video’s over hem: https://npokennis.nl/longread/8086/wie-was-anton-de-kom
[1] https://anderetijden.nl/programma/1/Andere-Tijden/aflevering/551/De-excessennota
[2] https://www.nationaalarchief.nl/beleven/onderwijs/bronnenbox/hoe-ging-het-verder-op-banda
[3] https://www.doorbraak.eu/francisca-pattipilohy-de-illegaliteit-van-de-nederlandse-bezetting-wordt-niet-onderzocht/
[4] https://www.davidvanreybrouck.be/boeken/revolusi
[5] https://www.nporadio1.nl/nieuws/cultuur-media/0cfa49f1-d318-499f-9c20-37c910d7d9cb/hans-goedkoop-welke-rol-speelde-opa-eigenlijk-in-de-indonesische-onafhankelijkheidsstrijd
https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/in-indonesia-roept-volgt-hans-goedkoop-het-spoor-van-zijn-opa-die-een-bedenkelijke-rol-had-in-indonesie~b02cc492/
[6] https://www.vprogids.nl/documentaires/IDFA/artikelen/Selling-a-Colonial-War-schijnt-kritisch-licht-op-de-politieke-beeldvorming-over-Indonesi-.html
[7] https://mubi.com/en/films/selling-a-colonial-war/trailer
[8] https://www.bol.com/nl/nl/p/hoe-duur-was-de-suiker/9200000058527910/
[9] https://www.vprogids.nl/documentaires/lees/artikelen/2024/Cynthia-McLeod-brengt-de-Surinaamse-koloniale-geschiedenis-met-lichtheid-en-humor.html